ترمه چیست؟
در میان دستبافته‌های سنتی ایران ترمه نامی است که همیشه یادآور اصالت و زیبایست. این پارچه نفیس از گذشته‌های دور تا به امروز در میان ایرانیان محبوبیت و ارزش ویژه‌ای داشته است. طرح‌های زیبا و پیچیده، به همراه ظرافت مثال زدنی در بافت آن، نشان‌دهنده‌ی هنرمندی و ذوق بالای طراحان و بافندگان ایرانی است. اگر از علاقمندان این هنر اصیل هستید در این مقاله با ما همراه باشید تا به بررسی جامع ترمه، از تاریخچه و منشأ جغرافیایی آن گرفته تا انواع ترمه، کاربردها و روش‌های نگهداری از آن بپردازیم.
تاریخچه ترمه
دوره شاه عباس صفوی را می‌توان دوران اوج و شکوفایی صنعت ترمه‌بافی دانست؛ زمانی که هنرهای دستی در ایران به اوج شکوفایی خود رسیدند. در آن دوران، بافندگی ترمه به عنوان یکی از هنرهای مهم و گران‌قدر شناخته می‌شد. طرح‌ها و نقوش ترمه‌های این دوره به قدری زیبا و پیچیده بود که حتی پادشاهان و اشراف‌زادگان نیز از آن استفاده می‌کردند. ترمه در گذشته کاربرد متنوع و گوناگونی داشته است که از جمله: دوختن لباس فاخر و اشرافی، پرده، جانماز و خلعتی را می‌توان نام برد.
منشأ جغرافیایی ترمه
در مورد منشأ جغرافیایی ترمه، نظرات متفاوتی در میان صاحب‌نظران وجود دارد. برخی معتقدند که ترمه‌بافی ابتدا از کشمیر آغاز شده و سپس به ایران وارد شده است، در حالی که عده‌ای دیگر زادگاه اصلی آن را ایران می‌دانند. با این حال، نمی‌توان منکر این واقعیت شد که ترمه‌بافی در ایران، به‌ویژه با طراحی‌های هنرمندانه و استفاده از طرح‌های اصیل و سنتی، به اعتباری خاص دست یافته است.
امروزه، ترمه به طور عمده در استان‌های یزد و کرمان تولید می‌شود. این هنر به‌ویژه در شهر یزد به دلیل شرایط جغرافیایی و تاریخی آن بسیار گسترش یافته است، به‌طوری که بسیاری از کارگاه‌های ترمه‌بافی در این شهر فعالیت دارند. یکی از دلایل اصلی گسترش ترمه‌بافی در یزد، فقدان منابع آبی و کشاورزی مناسب در این منطقه بود که مردم را به سمت صنایع نساجی، از جمله ترمه‌بافی، سوق داد. همچنین، موقعیت جغرافیایی یزد و نزدیکی آن به جاده ابریشم نقش مهمی در رونق این هنر ایفا کرد. این مسیر تجاری نه تنها موجب تبادل کالاها، بلکه باعث تبادل فرهنگ‌ها و تکنیک‌های هنری بین شرق و غرب شد و ترمه یزد را به شهرت جهانی رساند.
مواد اولیه و روش تولید ترمه
مواد اولیه اصلی برای بافت ترمه، پشم و ابریشم هستند. پشم مورد استفاده در ترمه‌بافی معمولاً از نژادهای خاصی از گوسفند تهیه می‌شود که دارای ویژگی‌هایی مانند نرمی، لطافت، و رنگ سفید خالص هستند. ابریشم نیز که از پیله کرم ابریشم به دست می‌آید، به دلیل براقیت و لطافت خود به ترمه جلوه‌ای خاص و ارزشمند می‌بخشد. انتخاب مواد اولیه با کیفیت نقش بسیار مهمی در زیبایی و دوام نهایی این پارچه نفیس دارد.
در گذشته، فرآیند تولید ترمه بسیار پیچیده و زمان‌بر بود. این پارچه در دستگاه‌های خاصی به نام «دار ترمه» بافته می‌شد که به بافنده امکان می‌داد طرح‌ها و نقوش دقیق و پیچیده‌ای را ایجاد کند. هر قطعه ترمه ممکن بود ماه‌ها زمان ببرد تا به پایان برسد. با این حال، با پیشرفت تکنولوژی و اختراع ماشین‌های بافندگی، روند بافت ترمه تسهیل شده و امکان تولید این پارچه به شکل سریع‌تر و در حجم بیشتر فراهم شده است.
مراحل تولید ترمه به طور خلاصه عبارتند از:
- تهیه مواد اولیه: شامل شستشو، رنگرزی و ریسیدن پشم و ابریشم که پایه‌های اصلی ترمه را تشکیل می‌دهند.
- طراحی نقشه: طراحی نقشه‌های پیچیده و ظریف که یا به‌صورت سنتی با دست انجام می‌شود و یا با استفاده از نرم‌افزارهای کامپیوتری مدرن.
- بافت: بافت ترمه که به‌صورت دستی یا با استفاده از دستگاه‌های جدید بافندگی انجام می‌شود و یکی از مهم‌ترین مراحل تولید است.
- پرداخت نهایی: شامل شستشو، خشک کردن و پرداخت نهایی پارچه که به منظور افزایش دوام و زیبایی آن صورت می‌گیرد.
انواع ترمه
ترمه‌ها به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: ترمه‌های سنتی و ترمه‌های مدرن.
ترمه‌های سنتی با طرح‌ها و نقش‌های اصیل ایرانی شناخته می‌شوند و معمولاً شامل نقوشی مانند بته‌جقه، گل‌های شاه‌عباسی و طرح‌های هندسی هستند. این نوع ترمه‌ها به‌دلیل فرآیند بافت دستی، دارای ارزش هنری و تاریخی بالایی هستند و هر قطعه آن، نمادی از هنر دست و خلاقیت بافنده است. ترمه‌های سنتی معمولاً با استفاده از مواد اولیه‌ای چون ابریشم و پشم بافته می‌شوند و به‌دلیل دقت و زمانی که صرف تولید آن‌ها می‌شود، از قیمت بالاتری برخوردارند. این نوع ترمه‌ها بیشتر در مراسم‌های رسمی، تزیینات داخلی، و به‌عنوان هدایای ارزشمند مورد استفاده قرار می‌گیرند.
در مقابل، ترمه‌های مدرن با استفاده از طرح‌ها و رنگ‌های متنوع‌تر و به‌روزتر تولید می‌شوند. این نوع ترمه‌ها عمدتاً به‌صورت ماشینی بافته می‌شوند که امکان تولید انبوه را فراهم می‌کند. استفاده از تکنیک‌های پیشرفته‌تر در بافت، باعث شده است که ترمه‌های مدرن تنوع بیشتری در طراحی و رنگ داشته باشند. در این نوع ترمه‌ها، علاوه بر حفظ برخی از طرح‌های سنتی، عناصر مدرن و نوآورانه نیز به کار گرفته می‌شود که باعث می‌شود این محصولات بیشتر با سلیقه‌های جدیدتر همخوانی داشته باشند. به دلیل تولید ماشینی، قیمت این ترمه‌ها معمولاً مناسب‌تر است و برای استفاده‌های روزمره یا تزیینات داخلی مدرن، گزینه‌ای عالی به شمار می‌روند.
ترمه‌ها علاوه بر تقسیم‌بندی براساس سبک و زمانه، به‌طور کلی براساس نوع بافت و مواد به کار رفته نیز به چند دسته تقسیم می‌شوند. این تقسیم‌بندی به ما کمک می‌کند تا انواع ترمه و کاربردهای مختلف آن‌ها را بهتر بشناسیم و درک کنیم.
- ترمه‌های ابریشمی: این نوع ترمه‌ها با استفاده از الیاف ابریشم طبیعی بافته می‌شوند. ابریشم به ترمه جلوه‌ای درخشان و بافتی لطیف می‌بخشد که آن را برای استفاده در مکان‌های لوکس و مراسم‌های خاص مناسب می‌کند.
- ترمه‌های پشمی: ترمه‌های پشمی با استفاده از پشم‌های نرم و باکیفیت تولید می‌شوند. این نوع ترمه‌ها به دلیل نرمی و دوام بالا، معمولاً در تزیینات داخلی مانند رومیزی‌ها، کوسن‌ها و سفره‌های ترمه به کار می‌روند.
- ترمه‌های مخملی: این نوع ترمه بافتی مخملی و نرم دارد که از ترکیب الیاف ابریشم و پشم به دست می‌آید. ترمه‌های مخملی به دلیل بافت غنی و لطیف خود، بیشتر در تولید محصولات لوکس و دکوراسیون داخلی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
رنگ‌های مرسوم در ترمه بافی
در گذشته، برای رنگرزی الیاف پارچه ترمه از روش‌های سنتی استفاده می‌شد. یکی از مهم‌ترین و پرمصرف‌ترین رنگ‌هایی که در ترمه به‌کار گرفته می‌شد، رنگ نیل بود. این رنگ که طیفی از آبی روشن تا سرمه‌ای تیره را شامل می‌شود، با ترکیب‌های مختلف می‌توانست رنگ‌های متنوعی ایجاد کند. به عنوان مثال، ترکیب نیل با اسپرک رنگ سبز، و با قرمز دانه، رنگ بنفش تولید می‌کرد. پس از نیل، رنگ زرد حاصل از اسپرک و رنگ قرمز که از گیاه رُناس به دست می‌آمد، بسیار متداول بودند.
در حال حاضر، بیشتر الیاف ترمه با استفاده از رنگ‌های شیمیایی رنگرزی می‌شوند که امکان دستیابی به طیف وسیع‌تری از رنگ‌ها را فراهم کرده است. با این حال، برخی از تولیدکنندگان اصیل همچنان به استفاده از رنگ‌های طبیعی برای حفظ کیفیت و اصالت محصول ادامه می‌دهند.
رنگ‌های مرسوم دیگری که در ترمه‌بافی به کار می‌روند، شامل رنگ‌های قرمز، قهوه‌ای، سبز، نارنجی، فیروزه‌ای و طلایی هستند. این رنگ‌ها نه تنها در ایجاد تضاد و زیبایی در طرح‌ها و نقوش ترمه نقش دارند، بلکه نمادهایی از فرهنگ و طبیعت ایرانی نیز هستند. به عنوان مثال، رنگ سبز به عنوان نمادی از زندگی و طبیعت، و رنگ طلایی به عنوان نمادی از ثروت و شکوه در ترمه به کار می‌روند.
ترمه در فرهنگ و هنر ایران
ترمه در فرهنگ و هنر ایران جایگاه ویژه‌ای دارد. این پارچه زیبا در بسیاری از مراسم‌های سنتی و مذهبی استفاده می‌شود. به عنوان مثال، در مراسم ازدواج، ترمه به عنوان پوشش سفره عقد یا تزئین جهیزیه عروس به کار می‌رود. همچنین، ترمه در هنرهای دستی مانند تابلوهای تزیینی و صنایع دستی مختلف نیز کاربرد دارد.
این پارچه نفیس به گونه‌ای با فرهنگ ایران گره خورده که حضور آن در بسیاری از آیین‌ها و رسوم، نشان‌دهنده احترام به میراث فرهنگی و تاریخی کشور است. در گذشته، خانواده‌های ایرانی از ترمه به عنوان پوشش قرآن یا برای تزیین سفره‌های نذری استفاده می‌کردند. علاوه بر این، ترمه در بسیاری از مراسم‌های رسمی و ملی نیز جایگاه خاصی دارد؛ به‌عنوان مثال، در نوروز، از ترمه به عنوان بخشی از تزئینات هفت‌سین استفاده می‌شود.
کاربرد ترمه
امروزه، ترمه علاوه بر کاربردهای سنتی، در صنایع مختلفی مانند مد، دکوراسیون داخلی، و صنایع دستی به کار می‌رود. از ترمه برای دوخت لباس‌های مجلسی، کیف، کفش، رومیزی، کوسن، تابلوهای تزیینی و سایر محصولات لوکس و هنری استفاده می‌شود. همچنین، ترمه به عنوان پوشش‌های تزئینی در فضاهای داخلی، مانند پرده‌ها، روتختی‌ها و دیوارکوب‌ها نیز کاربرد دارد. این پارچه نفیس، با طرح‌های منحصر به فرد و رنگ‌های غنی، به هر محصول یا فضایی که در آن استفاده شود، جلوه‌ای از شکوه و اصالت ایرانی می‌بخشد. به همین دلیل، ترمه همچنان مورد توجه طراحان مد و دکوراسیون قرار دارد و به عنوان نمادی از هنر و فرهنگ ایرانی در جهان شناخته می‌شود.
مزایا و معایب ترمه
ترمه به عنوان یک پارچه دست‌بافت، مزایا و معایب خاص خود را دارد.
مزایای ترمه:
- زیبایی بی‌نظیر: طرح‌ها و نقوش پیچیده و زیبا، ترمه را به یکی از زیباترین پارچه‌های دست‌بافت تبدیل کرده است.
- دوام و ماندگاری: ترمه به دلیل بافت محکم و استفاده از مواد اولیه مرغوب، دوام بالایی دارد.
- ارزش فرهنگی: ترمه نمادی از فرهنگ و هنر ایرانی است و به عنوان یک اثر هنری باارزش شناخته می‌شود.
معایب ترمه:
- قیمت بالا: به دلیل پیچیدگی فرآیند تولید و استفاده از مواد اولیه گران‌قیمت، ترمه یکی از پارچه‌های گران‌بها محسوب می‌شود.
- تفاوت کیفیت:کیفیت ترمه‌ها بسته به نوع بافت و کیفیت مواد اولیه متفاوت است و تشخیص ترمه اصل از تقلبی ممکن است برای افراد عادی دشوار باشد.
روش‌های نگهداری و مراقبت از ترمه
برای حفظ زیبایی و دوام، ترمه نیاز به مراقبت‌های ویژه‌ای دارد. برخی از نکات مهم در نگهداری و مراقبت از ترمه عبارتند از:
-
- اجتناب از نور مستقیم خورشید: نور خورشید می‌تواند باعث کم‌رنگ شدن و آسیب دیدن پارچه شود.
- تمیزکاری با روش‌های ملایم: برای تمیز کردن ترمه، از شوینده‌های ملایم و دستمال نرم استفاده کنید و از شستشوی ماشینی خودداری کنید.
- اتو کردن: از اتوی بخار با دمای پایین استفاده کنید.
- استفاده از کاور محافظ: در صورت عدم استفاده از ترمه، بهتر است آن را در یک کاور محافظ قرار دهید تا از گرد و غبار و آسیب‌های محیطی در امان بماند.
تفاوت ترمه اصل از تقلبی
تشخیص ترمه اصل از تقلبی نیازمند دانش و تجربه است. برخی از ویژگی‌هایی که می‌توانند به تشخیص ترمه اصل کمک کنند عبارتند از:
- کیفیت بافت: ترمه اصل دارای بافتی نرم و منسجم است که با لمس قابل تشخیص است.
- طرح‌ها و نقوش: طرح‌های ترمه اصل بسیار دقیق و با جزئیات بالا هستند.
- رنگ‌بندی: رنگ‌های ترمه اصل معمولاً طبیعی و زنده هستند و با گذشت زمان تغییر نمی‌کنند.
- وزن: ترمه اصل به دلیل استفاده از مواد اولیه مرغوب، وزن بیشتری دارد.
- نشانه‌های تولیدکننده: بسیاری از تولیدکنندگان معتبر ترمه، نشانه یا علامت مخصوص خود را روی پارچه قرار می‌دهند که می‌تواند به تشخیص اصل بودن آن کمک کند.
برترین تولید کنندگان ترمه در ایران
در ایران، چندین برند مطرح در زمینه تولید ترمه فعالیت می‌کنند که از جمله معروف‌ترین آن‌ها می‌توان به ترمه حسینی، ترمه خجسته، ترمه سالاری، ترمه گروه رضایی و ترمه هاشمی اشاره کرد. هر یک از این برندها با داشتن تجربه و تخصص در زمینه تولید ترمه، توانسته‌اند جایگاه ویژه‌ای در بازار داخلی و حتی خارجی به دست آورند.
این برندها، هر کدام با شعارها و رویکردهای خاص خود، سعی در حفظ و ارتقای هنر ترمه‌بافی ایرانی دارند و نقش مهمی در معرفی و شناساندن این هنر به بازارهای جهانی ایفا می‌کنند. با توجه به تلاش‌های این تولیدکنندگان، ترمه ایرانی همچنان به عنوان یکی از نمادهای فرهنگی و هنری کشور، در سطح بین‌المللی شناخته شده و مورد تحسین قرار می‌گیرد.
سخن پایانی
ترمه، به عنوان یکی از اصیل‌ترین و زیباترین دستبافته‌های ایرانی، نمایانگر ترکیب بی‌نظیری از هنر، فرهنگ و تاریخ ایران است. این پارچه نفیس با نقوش زیبا، رنگ‌های غنی و کیفیت بی‌نظیر خود، نه تنها در زندگی روزمره ایرانیان بلکه در فرهنگ و هنر جهانی نیز جایگاهی ویژه دارد. بافندگان ماهر ایرانی در طول قرون گذشته با خلاقیت و پشتکار خود این هنر را به اوج رسانده و آن را به یکی از نمادهای مهم فرهنگ ایرانی تبدیل کرده‌اند.
با وجود تغییرات و پیشرفت‌های تکنولوژیکی، همچنان تولید ترمه به عنوان یک هنر دستی با ارزش مورد توجه است. اگرچه امروزه بسیاری از ترمه‌ها با استفاده از ماشین‌آلات مدرن تولید می‌شوند، اما هنوز هم ترمه‌های دست‌بافت با ارزش هنری و معنوی بالایی تولید می‌شوند که به‌عنوان آثار هنری و فرهنگی ماندگار شناخته می‌شوند.
در پایان، اگر علاقه‌مند به این هنر اصیل ایرانی هستید، ترمه می‌تواند نه تنها به‌عنوان یک اثر هنری زیبا، بلکه به‌عنوان یادگاری ارزشمند از فرهنگ و هنر ایران در خانه شما جا بگیرد. خرید و نگهداری از ترمه، علاوه بر لذت بردن از زیبایی‌های آن، می‌تواند به حفظ و ترویج این هنر باستانی کمک کند و نسل‌های آینده را با این بخش مهم از میراث فرهنگی ایران آشنا سازد.
اولین دیدگاه را ثبت کنید